Bazylika
Najprawdopodobniej pierwszy kościół został zbudowany w tym miejscu na przełomie lat 1480 – 1485. Jego fundatorami byli Mikołaj i Krzysztof Strzała. Pierwsza urzędowa wzmianka o istnieniu kościoła na Górze Chełmskiej pochodzi z 1516 r. na początku XVI w. osiedlił się na Śląsku Mikołaj Gaschin. Dał on początek nowej linii rodowej.
W okolicy Góry Chełmskiej pierwszy zjawił się Jan Jerzy Gaschin, syn Mikołaja, a po nim jego starszy brat – Melchior Ferdynand. Ten ostatni sprowadził niedługo na Górę Chełmską franciszkanów (reformatów z prowincji małopolskiej). Zakonnicy otrzymali klucze do kościoła i akt darowizny 16 sierpnia 1656 r.
Z fundacji rodziny de Gaschin kościół został rozbudowany w 1673 r. i na nowo konsekrowany przez bpa Karola Franciszka Neandra de Petersdorf. Pierwszy gwardian konwentu, o. Karol Franciszek Rychłowski, wybudował nowa wieżę nad tabernakulum i chórem zakonnym. Kolejny remont wieży przeprowadzono w latach 1851 i 1929. W 1895 r. na zachodnim szczycie została wybudowana wieża zegarowa.
Kościół św. Anny był wielokrotnie przebudowywany i modernizowany. Obecny wystrój bazyliki pochodzi z lat 1957 – 1964. Zmiany renesansowo – barokowe wystroju zostały dokonane pod kierownictwem Jóżefa i Marii Mitschke. W 1993 r. na Górę św. Anny przybył Georg Mitschke, syn Józefa, który odrestaurował freski i namalował nowy nad organami. Renowacji poddano ściany bazyliki, na nowo pozłocono ołtarz główny, ołtarze boczne i ambonę. Ponadto odrestaurowano obrazy, figury i witraże oraz tylną stronę ołtarza głównego.
Bazylika na Górze św. Anny jest jednonawowa, wymurowana z kamienia bazaltowego (38x12x12 m). Na suficie widać malowidła nawiązujące do życia św. Anny. Bardzo charakterystyczne jest malowidło w prezbiterium bazyliki nad ołtarzem. Przedstawia śmierć św. Anny. Dzieciątko Jezus wyciąga ręce do swojej babci, a Maryja podaje Je swojej matce na ostanią drogę doczesnego życia.
W centralnym miejscu na łuku znajduje się herb franciszkański, a nad nim na planie Jerozolimy widzimy Chrystusa na krzyżu. Pod nim stoi Maryja i Jan Apostoł. W kierunku Świętego Miasta idzie św. Franczek z Asyżu zwany „Drugim Chrystusem”.
Okna prezbiterium zdobią witraże. Te zza ołtarza przedstawiają dwóch wielkich reformatorów franciszkanów: św. Bernardyna ze Sieny i św. Jana Kapistrana.
Sufit pokrywają mniejsze malowidła również nawiązujące tematyką do historii Franciszkanów. Jedno z nich przedstawia Boże Narodzenie. Odwołuje się ono do św. Franciszka, który przygotował pierwszy żłobek. Malowidło po lewej stronie sklepienia nawiązuje do działalności zakonników na Górze św. Anny. Pierwsze przedstawia powitanie procesji. Drugie pokazuje kapłana odprawiającego Mszę św., do której służą Aniołowie. Na łuku znajdują się także dwa malowidła o tematyce starotestamentalnej.
W bazylice nad bocznym wejściem zauważymy wymowne obrazy autorstwa Teisena. Przedstawia on trzy święte rodziny: Annę i Joachima z Maryją, Maryję i Józefa z Jezusem oraz Elżbietę i Zachariasza z Janem Chrzcicielem.
Boczne ołtarze poświęcono Matce Bożej i św. Józefowi, św. Jadwidze Śląskiej, św. Piotrowi z Alkantary, św. Antoniemu i św. Franciszkowi.
Prezbiterium, oprócz pięknych Aniołów, zdobią dwie figury: św. Józefa i liliami i św. Joachima z gołębiami. Witraże w północnych oknach bazyliki przedstawiają patronów Franciszkańskiego Zakonu Świeckich.
